Hver flutti úr landi?
Árið 1870 voru íbúar á Íslandi um 70.000. Ef litið er á íbúafjölda eftir hlutfalli voru um það bil 75% íbúanna bændur, 10% lifðu af sjávarútvegi og 15% voru iðnaðarmenn eða ríkisstarfsmenn. Reykvíkingar og Akureyri saman bjuggu undir 3.000 manns. Það voru fáir aðrir bæir og því bjó mikill meirihluti borgaranna í dreifbýli. Margir voru sjálfsþurftarbændur, bjuggu við algera fátækt, með lítil tækifæri til að búa sér og fjölskyldum sínum betra líf. Efnahagsaðstæður landsins á þeim tíma áttu stóran þátt í því að ákveðið var að fara úr landi og studdu hinir ýmsu umboðsmenn, ráðnir af skipafélögunum, sem ferðuðust um Ísland til að hvetja fólk til að flytja úr landi.
Eftir því sem tíminn leið og brottflutningur jókst, eignuðust fleiri fjölskyldur og vini sem höfðu flutt úr landi og voru að senda heim fréttir um jákvæða reynslu í „Nýja heiminum“. Skrárnar sýna að um það bil jafnmargir karlar og konur fluttu úr landi, áttatíu prósent þeirra voru undir 40 ára aldri. Um tveir þriðju hlutar þeirra voru frá norðan- og austanverðu landinu. Það má segja um alla íslenzku brottfluttu menn, að það hafi þurft kjark og þrek til að fara í svo langa ferð, til ókunns lands. Víst trúðu flestir brottfluttra að þeir myndu aldrei sjá heimaland sitt aftur.
Hversu margir fluttu úr landi?
Í bók sinni 'Vesturfaraskrá' sem kom út í Reykjavík 1983, skráir Júníus H. Kristinsson 14.268 Íslendinga sem fluttu til Norður-Ameríku á árunum 1870 til 1914. Hins vegar hafa einungis verið skráðir brottfluttir sem áreiðanleg heimildargögn eru til um. Menn eru sammála um að allar heimildir um brottflutning hafi ekki verið varðveittar og að margir brottfluttir hafi einhvern veginn komist hjá því að vera skráðir. Þannig er þessi skráning vissulega ekki fullkomin og gæti í raun útilokað þúsundir brottfluttra. Almennt er talið að einhvers staðar á milli 16.000 og 20.000 Íslendingar hafi flutt úr landi; 20 – 25% af heildaríbúafjölda Íslands á þeim tíma.
Hvers vegna fóru þeir frá Íslandi?
Á síðari hluta 19. aldar á Íslandi voru hörð veðurfar og náttúruhamfarir sem leiddu til efnahagslegra erfiðleika. Röð harðra vetra, kaldra sumra, hafíss, ofsaveðurs, mikilla snjóa og sandstorma leiddu til landrofs, uppskerubrests, lélegrar uppskeru, lítið fóður fyrir skepnur og búfjármissis um allt land. Árið 1875 varð eldgos í Öskju sem þakti hluta af Norður- og Austurlandi með eitraðri ösku og vikri sem jók ennfrekará örvæntingu margra bænda.
Á sama tíma bárust til Íslands fréttir af fjöldaflutningi brottfluttra frá Evrópu til Norður-Ameríku. Eins og var að gerast víða í Evrópu, voru miklar breytingar á Íslandi, þar á meðal skortur á tækifærum bænda til að eignast og hagnast á eigin bújörðum og tækifæri til atvinnu. Fólk íhugaði alvarlega loforð um að eignast eigið land eða launaða vinnu og þar með farsælla líf í „Nýja heiminum“.
Vafalaust hafa margir valið að flytja úr landi til að flýja úr örvæntingarfullum aðstæðum sínum, en einnig voru nokkrir velmegandi Íslendingar hrifnir af ævintýrinu og möguleikanum á efnahagslegum árangri, fluttu af eigin vali frekar en nauðsyn. Á seinni árum brottflutningsins voru margir brottfluttir að sameinast vinum og ættingjum sem höfðu komið sér fyrir og voru reiðubúnir til að aðstoða nýbúa.
Eftir því sem tíminn leið og brottflutningur jókst, eignuðust fleiri fjölskyldur og vini sem höfðu flutt úr landi og voru að senda heim fréttir um jákvæða reynslu í „Nýja heiminum“. Skrárnar sýna að um það bil jafnmargir karlar og konur fluttu úr landi, áttatíu prósent þeirra voru yngri en 40 ára. Um tveir þriðju hlutar þeirra voru frá norðan- og austanverðu landinu. Það má segja um alla íslenzku brottfluttu menn, að það hafi þurft kjark og þrek til að fara í svo langa ferð, til ókunns lands. Víst trúðu flestir brottfluttra að þeir myndu aldrei sjá heimaland sitt aftur.
Tímalína
Árferðisannáll 1870‑1914
Birt með leyfi Byggðasafns Skagfirðinga.
Mikill fjöldi Evrópubúa flutti vestur um haf á 19. öld til að nema land á víðáttum Norður-Ameríku og njóta tækifæra nýja heimsins. Íslendingar voru seinir til. Það var ekki fyrr en á síðasta fjórðungi aldarinnar að fólk tók sig upp og flutti búferlum á vit ævintýranna vestan hafs. Hver og einn hafði sína eigin ástæðu til að kúvenda lífi sínu, en margir nefndu illt árferði, sem allir skyldu og hafði áhrif á hina endanlegu ákvörðun þótt það væri ekki einhlýt skýring, því hennar var fremur að leita í efnahag, fjölskylduböndum, von um betri afkomu, ævintýraþrá og öðrum persónulegum ástæðum.